Къэрэшей-Черкес Республикэм щыпсэу куэдым ипо­текэ, потребительскэ кредиту къащта щIыхуэр ятыж. Иужьрей мазэхэм коронавирус узым и ягъэкIэ къэралыр, ди хэгъуэгури абы яхэту, зыхэхуа хьэлэбэлыкъхэм ящыщщ цIыхухэм я хэхъуэр зэрекIэкIуар, зыфIэкIуэдыпахэри зэ-рыщыIэр. Апхуэдэ щытыкIэм, зыхатыкIын хэхъуэ зэрамы-Iэм къыхэкIыу, щIыхуэхэр ямытыф хъуащ. ДяпэкIэ а щIы-хуэр дауэ зытрагъэкIыжыну, мы Iуэхум сыт и Iэмал?

Мыпхуэдэ упщIэхэмкIи, цIыхухэм кредитхэр япшы­ныжынымкIэ къэралыр дэIэпыкъуэгъу къазырахуэхъу­фынум, щIыхуэ лей къатемынэу Iуэхум къызэрыхэкIы­фынум, «кредитные каникулы» пIалъэмкIэ, нэгъуэщI­хэмкIи ди псэлъэгъущ Къэрэшей-Черкес Республикэм щы-лажьэ ЦIыхубэ Банкым и унафэщIым и къуэдзэ Тотор-куловэ Эльверэ.

—Сыт «кредитные каникулы» жыIэгъуэм къикIыр, сыт ар цIыхум къызэрыщхьэпэнур, хэт ар къэзыгъэ-сэбэпыфынур?

—«Кредитные каникулы» жыхуиIэм къикIыр илъэс ныкъуэ пIалъэкIэ цIыхум кредитыр имыпшыныну лъэ-кIыныгъэрэ хуитыныгъэрэ зэригъуэтращ. Апхуэдэ «ка­никул» къратыну хуеймэ, цIыхум банкым зыхуигъазэ хъунущ 2020 гъэм и фокIадэ (сентябрь) мазэм и 30-м нэгъунэ, щыхуей дыдэ махуэм.

Ауэ, гу зылъытапхъэщи, «кредит каникулыр» псоми ираткъым. Ар ират: кредит, займ зытелъ цIыхум и иужь-рей мазэ хэхъуэр 2019 гъэм ику иту мазэм къыхэхъуауэ щытам елъытауэ процент 30-кIэ хэщIамэ. Апхуэдэ щы­тыкIэр дэфтэрхэмкIэ щIигъэбыдэн хуейщ.

—ЦIыхум «кредит каникул» къратыныр телъ кре-дит лIэужьыгъуэм елъыта?

—«Кредитные каникулы» хабзэм къару игъуэтащ мы гъэм мэлыжьыхьым (апрелым) и пэм щегъэжьауэ. Ар ехьэлIащ сыт хуэдэ кредит, займ лIэужьыгъуэми, ахэр банкхэм, микрофинанс организацэхэм (МФО), кредит, потребительскэ кооперативхэм (КПК) къащтауэ щытмэ.

КъинэмыщIауэ, кредитыр тынымкIэ заемщикым пIа-лъэр хуагъэкIуэтэн папщIэ, ахъшэу банкым къыIрихар бжыгъэ гъэнэIуам и пщэ мыкIуэу щытыпхъэщ. Псалъэм папщIэ, автокредитыр нэхъыбэ дыдэу сом мин 600-м щхьэдэх хъунукъым, кредит картэкIэ—сом мини 100-м. Ахъшэ Iэрылъхьэу потребительскэ кредиту физическэ цIыхум къищтар сом мин 250-м, уней хьэрычэтыщIэ­хэм—мин 300-м фIэкIын хуейкъым, «кредит каникул» банкым къаритын папщIэ.

—Унагъуэм и хэхъуэм и нэхъыбэр здэкIуэ ипо­текэ кредитыр мазэ къэс тыжын Iуэхур дауэ хъуну?

—КъЧР-м щыпсэууэ ипотекэ кредит зытелъхэми яхьэ-лIауэ «кредит каникулхэр» лэжьэнущ. Абыхэми апхуэ­дэу илъэс ныкъуэкIэ кредитыр тыжын къалэныр щхьэ-щах. Абы папщIэ, мы хуэгъэкIуэтэныгъэр цIыху нэхъыбэм къагъэсэбэпыфыныр я мураду, Правительствэм «кредит каникулхэр» зытехуэ ипотекэ ахъшэ мардэ игъэуващ. Ар ди хэгъуэгумкIэ сом мелуани 2-щ. ЦIыхум телъ ипоте-кэр нэхъыбэмэ—«ипотекэ каникул»-м щIэлъэIуу банкым зыхуигъэзэнкIэ хуитщ. Апхуэдэ хуэгъэкIуэтэныгъэр банк-хэм ят илъэс кIуам икухэм щегъэжьауэ.

КъинэмыщIауэ, «кредит каникул» хуэгъэкIуэтэ­ныгъэр зэ къэзыщтэу къэзыгъэсэбэпагъэххэм, корона­вирусым и ягъэкIэ зи хэхъуэр зыфIэкIуэдахэм етIуанэуи «каникул» къащтэнкIэ хуитщ, хабзэщIэм ипкъ иту. Гу зылъытапхъэщи, «ипотекэ, кредит каникулхэм» теухуа щытыкIэхэр, зэгурыIуэныгъэхэр зэмылIэужьыгъуэщи, абыхэм набдзэгубдзаплъэу фахущыт, зыщывгъэгъуазэ.

—«Кредит каникул» хуэныкъуэ хъуа цIыхум, уна­гъуэм банкым сыт хуэдэ дэфтэр, сыт хуэдэ пIалъэм къриубыдэу ирихьэлIэн хуей?

—Дэфтэрхэр зэгъэуIуауэ щытыпхъэщ. Абыхэм ящыщщ больничнэ тхылъыр, гуащIэдэкIбиржэм и нэIэм узэры­щIэувамкIэ справкэр, хьэкълыкъ къулыкъум къыщыщIэ-пха справкэр, нэгъуэщIхэри. Фызыхуэныкъуэну дэфтэрхэр кредит къывэзытам деж щывгъэнэIуэфынущ. Языныкъуэ-хэм деж банкым, МФО-м, КПК-м езыхэм къулыкъу зэхуэ-мыдэхэм щIэупщIэныгъэхэр ирагъэхьри, къацIыху кре­дит зытелъ цIыхум «кредит каникул» иратын хуэфащэрэ-хуэмыфащэрэ, и хэхъуэр, хэщIыр зыхуэдизыр. Апщы-гъуэм деж, хабзэм къигъэув хуитыныгъэхэм япкъ иткIэрэ, дэфтэрхэр ярихьэлIэн хуейкъым. ЛъэIу тхылъыр щитам щегъэжьауэ махуэ 90-м къриубыдэу, щIыхуэ зытелъым тхылъхэр банкым хуригъэхьыну хуитщ. Апхуэдэ пIалъэ кIыхьыр зытещIыхьар цIыхум и хьэлэмэтращ: зэрысы­маджэм, нэгъуэщIщхьэусыгъуэхэм къыхэкIыу, лъэIу тхы-лъым щIыгъуу и дэфтэрхэр банкым игъуэу ирихьэлIэну лъэкIыныгъэ имыIэнкIэ зэрыхъунуращ. Ауэ, дауэ щытми, дэфтэрхэмрэ лъэIу тхылъымрэ къызэкIэрымыхуу, кIыхь-лIыхь мыхъуу Iуэхур зэрахуэмэ нэхъыфIщ. ЩIэплъыкIы-ныгъэхэм къадэкIуэу, щIыхуэ зытелъым и Iуэхухэр, и хэхъуэхэр жыхуиIа щытыкIэхэм зэрекIур щIэмыгъэбы-дамэ, дэфтэрхэр щIымыгъумэ, «каникулри» кърамытын-кIэ, е ягъэкIуэтэнкIэ мэхъу. Апщыгъуэм деж имыта креди-тыр итыжынущ, имытыхункIэ къытехуа процентри щIы-гъуу. Абы къыщымынэу, «кредитная история» жыхуаIэ бюром и хъыбарылъэм ихуэнущи, дяпэкIэ а цIыхум кредит къыхущIэхыжынукъым, къратыжынукъым. Ара-щи, «кредит каникул» щIэлъэIум зэхуихьэсыпхъэ дэф-тэрхэр нэхъ псынщIэу зэфIигъэкIмэ езымкIэ нэхъыфIщ. Кредит зытыр «каникул» Iуэхум махуи 5-м къриубыдэу хоплъэ.

—Дауэ щытми, кредит зытелъ цIыхум «кредит каникул» къыщищтэкIэ гу зылъитапхъэ, зыхуэсакъы-пхъэ лъэныкъуэхэр щыIэу къыщIэкIынщ. Сыт хуэдэ ахэр?

—Зыщагъэгъупщэн хуэмейр аращи, каникулхэр къы-зэрыратыр илъэс ныкъуэщ, мазэ бжыгъэщ. КредитымкIэ, займкIэ щIыхуэ гуэр, пеня, тезыр, неустойкэ зэтевгъэ-хъуамэ, ахэри «кредит каникул» хуэгъэкIуэтэныгъэ пIа-лъэм къызэтрагъэувыIэ, ахэр хэхъуэнукъым. Ауэ зыщы-бгъэгъупщэ хъунукъым щIыхуэм техуэ процентыр къы-зэрабжыр. Ар сатыр щхьэхуэу къыхагъэщынущи, абы халъхьэжынущ тезырхэри, пеняхэри, апхуэдэхэр «каникул-хэм» ипэ къихуэу фтелъамэ.

ХуэгъэкIуэтэныгъэ пIалъэр иуха нэужь кредитыр зэ-рызытевгъэкIыну щIыкIэр фтелъ кредит лIэужьыгъуэм елъытащ. Псалъэм и жыIэгъуэкIэ, «кредит каникулыр» иуха нэужь, илъэситIым къриубыдэу щIыхуэр кредит картэкIэ птыж хъунущ. Потребительскэ, ипотечнэ, авто-кредитхэмкIэ «кредит каникул» мазэхэм зэтехъуа щIы­хуэр птыж хъунущ гъэнэIуа тыныгъэ псори (плановые выплаты) зэфIэкIа нэужь.

Iуэхур евгъэжьэным и пэ къихуэу, «кредит каникулхэр» къыватыным къигъэув щытыкIэхэм фытехуэ-фытемы­хуэр зэхэвгъэкI. Фи щхьэ закъуэкIэ ар фхузэфIэмыкIрэ—зыхуэвгъазэ кредит зыт къулыкъум.

Урысей Банкыр чэнджэщэгъу къыфхуохъу: «кредит каникулыр» къэвгъэсэбэпыным и пэ къихуэу, банкым зыхуэвгъазэ кредит тыгъуэхэр фхузэригъэзахуэу, фи хьэ-лэмэт къыхилъытэу, фи фейдэр реконструкцэ фхуищIыну. Дызэрыува щытыкIэр банкхэми къагуроIуэ икIи цIыхум ифIзэрахуэ, гъащIэм щытыкIэ хьэлъэм иригъэувам, кре-дитыр зыхуэмытыжым зыщIагъакъуэ.

ТУАРШЫ Ирэ