Потсдам конференцым и хъумакIуэу

«Участники Парада Победы 1945 года» тхылъыр щызгъэхьэзырым, Псыжь къуажэм дэт, зи №1 курыт еджапIэм и музейм и унафэщI Чыкъуэ Фаризэт мы IуэхугъуэмкIэ къызэрыздэIэпыкъуфынур къызжаIащ. Апхуэдэу, Фаризэт нэIуасэ зыхуэсщIри, абы и деж сыщIэкIуар къыщищIэм, гуфIащ икIи Псыжь къуажэм щыщу Парадышхуэм хэта нэрыбгитIым я гугъу къысхуищIащ.

Сэри музейм щIэлъ экспонат хьэлэмэтхэр сфIэгъэщIэгъуэну щIэсплъыкIыу щIэздзащ. Абдеж дэфтэр гъэщIэгъуэн гуэрэм си нэр техуащ. Ар ди хэкуэгъу Хъарс Михаил Муссэ и къуэм 1945 гъэм Берлин конференцыр хъумэнымкIэ пщIэ иIэу и къулыкъур зэрырихьэкIам папщIэ къыхуагъэфэща фIыщIэ тхыгъэт.

— «Книга Памяти» тхылъым Хъарсым теухуауэ тхыгъэ изгъэхьащ. Абы и сурэтым мы дэфтэрыр къыбгъурыту сщIащ. МащIэщ иIэжар абы сытекIуэдэным. АтIэ, фIыщIэ тхыгъэр Михаил къызэрыратар Совет Союзым и Маршал, СССР-м и къэралкIуэцI IуэхухэмкIэ и цIыхубэ комиссар Берие и унафэкIэщ. Ар тхыдэ Iуэхугъуэ пэжт (факт). Апщыгъуэм ди къэралым зэхъуэкIыныгъэхэр къыщекIуэкIти, си насып къихьри, псори хьэлэмэту зэфIэкIащ…

Уэ, Жэхьфэр, ужурналистщ, утхакIуэщи, Iэмал имыIэу Хъарсым теухуауэ тхыгъэфI бгъэхьэзырын хуейщ, — жиIащ Фаризэт.

Абы Хъарсым и сурэтрэ зи гугъу тщIа дэфтэрымрэ папкэм къыдихри къызитащ…

Абы лъандэрэ илъэс бжыгъэ текIыжащ. Ди жагъуэ зэрыхъущи, Фаризэт нобэ къытхэтыжкъым. Сэри Михаил теухуауэ тхыгъэ згъэхьэзырыну зэман къысхудэмыгъахуэурэ илъэсхэр кIуащ…

ЕтIуанэ Дунейпсо Зауэм щытекIуа къэралыгъуэшхуэхэм я Iэтащхьэхэр зыхэта Потсдам (Берлин) конференцыр 1945 гъэм июлым и 17-м къыщыщIэдзауэ августым и 2-м нэс екIуэкIащ. Мы конференцым фашист Германием пэщIэт къэралхэм я текIуэныгъэр нэхъри игъэбыдащ икIи абы хэтахэр зауэ нэужьым Европэр зэфIэгъэувэжыным ехьэлIауэ щыIэ лъэпощхьэпохэм тепсэлъыхьащ.

Совет Союзым и Маршал Жуков Георгий и гукъэкIыжхэм деж зэрыщитхамкIэ, мы конференцым хуабжьу зыхуагъэхьэзыращ. Берлин зэрызэхакъутам къыхэкIыу, ар Берлин и гъунэгъу Потсдам къалэм деж щрагъэкIуэкIащ. Сталин Потсдам конференцыр ихъумэну НКВД-м и дзэ пакIэхэм я командующэ, генерал-полковник Круглов Сергей и пщэ ирилъхьащ. Апхуэдэу, конференцыр ирагъэкIуэкIыну хьэзыр щыхъум, июлым и 16-м Сталинрэ Молотоврэ абы кIуащ. А махуэ дыдэм, Потсдам къэкIуащ Великобританием и премьер-министр Черчиль Уинстон, США-м и Президент Трумэн Гарри сымэ зи пашэ правительственнэ лIыкIуэ гупхэр.

Апщыгъуэм конференцым мыхьэнэуэ иIар къэIуэтэгъуейщ. Ауэ, жыIэпхъэщ, абы къыщахьа унафэр зауэ нэужь лъэхъэнэр демократическэ зэпIэзэрыт щIыжыным хуэунэтIауэ икIи Европэм и щIыналъэполитикэр зэфIэгъэувэжыным и лъабжьэу илъэс 40-м щIигъукIэ зэрыщытар.

Конференцым хэтхэм дунейпсо мыхьэнэ зиIэ Iуэхугъуэхэр зэфIахыху, абы и хъумакIуэхэм я пщэрылъхэр нэсу ягъэзэщIащ. А правительствэ къалэнхэр фIыуэ зэрагъэзэщIам къыхэкIыу, генерал-полковник Круглов Сергей Кутузов орденым и езанэ нагъыщэр къратауэ щытащ. КъинэмыщIауэ, офицер, сэлэт зэхуэмыдэхэми нагъыщэхэр къыхуагъэфэщащ. Мис а хъумакIуэхэм яхэтащ ди хэкуэгъу Хъарс Мухьэмэд (Михаил).

Ар 1916 гъэм Инжыджышхуэ къуажэм къыщыхъуащ. Хэку зауэшхуэр къыщыхъейм, фронтым Iухьащ. Зауэм ипэм ди сэлэтхэр бийм къызэрырагъэкIуэтар и нэгу щIэкIащ, Кавказыр ихъумащ, автоматыр IэщIэлъу Кавказым къыщыщIидзэри Берлин нэс кIуащ ди къэралым и къуажэхэмрэ къалэхэмрэ, къинэмыщIауэ, нэгъуэщI щIыналъэхэри хуит къищIыжурэ.

Хъарсым и унагъуэ архивым, псалъэм папщIэ, дэфтэр гъэщIэгъуэн къыщызгъуэтащ. Ар зи №11300 частым и генерал-майор Фадеев Сергей красноармеец Хъарсым къыхуитхащ. Абы мыпхуэдэу итщ: «Приказом Верховного Главнокомандующего Маршал Советского Союза товарища Сталина за № 260 от 27 января 1945 года, за №355 от 30 апреля 1945 года, за № 365 от 8 мая 1945 год, за овладение городами Вадовице, Спишска, Моравская Острава и Оломоуц на территории Польши и Чехословацкой Республики всему личному составу и лично Вам, принявшему участие в освобождении поименных городов, объявлена благодарность».

Хъарсым зэрихьа гуеигъэмрэ хахуагъэмрэ папщIэ Хэку зауэшхуэм и  ор ден етIуанэ нагъыщэ зиIэр, «За отвагу» медалыр, нэгъуэщIхэри къыхуагъэфэщащ.

Маршал Жуков къалэн нэхъыщхьэхэр зыгъэзащIэ е 5-нэ дзэм и командующэ, Совет Союзым и ЛIыхъужь, генерал Берзарин Николай Берлин совет щIыпIэу щиIэм и коменданту щигъэувым, зауэлI Хъарс Мухьэмэд зауэ нэужьым гъунапкъэхъумэхэм яхэту и къулыкъур адэкIэ Берлин деж щрихьэкIащ.

Зыщалъхуа Хэкум къигъэзэжа нэужь, Мухьэмэд Псыжь къуажэр псэупIэ хуэхъуащ. Хьэбэз районым, иужькIэ Прикубаным веттехникыу щылэжьащ. Пенсэм тIысыжыху фIыуэ илъагъу лэжьыгъэм пэрытащ, Къэрэшей-Черкесым и Iэщхъуныгъэм зегъэужьыным хэлъхьэныгъэшхуэ хуищIкIэрэ.

Чыкъуэ Фаризэт зэрыжиIэжамкIэ, зауэмрэ гуащIэдэкIымрэ я ветеран Хъарс Мухьэмэд щIэблэр хэкупсэу гъэсэным ехьэлIауэ куэд илэжьащ. Ар Псыжь курыт еджапIэм щеджэ цIыкIухэм я пащхьэ къыщыпсалъэ зэпытт, Хэку зауэшхуэм ди сэлэтхэм лIыхъужьыгъэу щызэрахьам, Берлин къызэращтам, Потсдам конференцыр зэрахъумам къахутепсэлъыхьащ…

Ди хэкуэгъу Хъарс Мухьэмэд нобэ къытхэтыжкъым, ауэ и фэеплъыр псэущ…

ДАУР Жэхьфэр,

 КъЧР-м щIыхь зиIэ и журналист

еджэн

 

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован.