ДАУР АСЛЪЭН 1940 гъэм июлым (бадзэуэгъуэм) и 24-м Къэрэшей-Черкесым хыхьэ Хьэбэз къуажэм къыщыхъуащ. Аслъэн зэрыцIыкIу лъандэрэ къызыхэкIа лъэпкъым нэм къимыщтэ IуданэкIэ пыщIауэ щытащ. Апхуэдэу, ар къыщIэтэджащ адыгэ IуэрыIуатэм, нартхэм ятеухуа лIыхъужь хъыбарыжьхэм я дуней гъэщIэгъуэным. Аслъэн я псалъэ зэпытт джэгуакIуэхэм, макъамэм хуэIэрыхуэхэм, уэрэджыIэхэм. ГъащIэм и сыт хуэдэ лъэныкъуи къызэщIэзыубыдэ адыгэ хабзэр зэригъащIэт.
Даурхэ я къуэр творческэ лъагъуэм зэрытехьэнур нэхъри наIуэ хъуащ 1957 гъэм. Апщыгъуэм курыт еджапIэм щеджэ Даур Аслъэн ди хэгъуэгум къыбгъэдэкIыу, щэнхабзэмрэ гъуазджэхэмрэкIэ лIыкIуэхэм яхэту, япэу Мэзкуу (Москва) къалэм щыхьэщIауэ щытащ. Къалащхьэм япэу щилъэгъуа, щызэхиха гъэщIэгъуэнхэм Аслъэн гухэлъ дахэ къыхуагъэушащ. Ар щIэхъуэпс хъуащ музыкант IэщIагъэм. Композитор цIэрыIуэ Мурадели Вано IущIэу епсэлъа нэужь, Даур Аслъэн композиторым и гъуэгур нэхъ зэрыпэгъунэгъур къыгурыIуащ.
Курыт еджапIэр къиуха нэужь, Даурыр щIэтIысхьащ Ставрополь къалэм дэт музыкальнэ училищэм. Абдеж Аслъэн къыхех «хоровое дирижирование» IэщIагъэр. Абы къыдэкIуэу щIалэр пылъщ езым и макъамэ тхыгъэхэр зэхилъхьэжыным.
Макъамэр, уэрэдыр зэхэлъхьэныр Даур Аслъэн къехъулIэ Iуэхугъуэу къыщIэкIащ. ИкIи и япэ IэдакъэщIэкIхэр радиом къыщрагъауэ, цIыхухэми я гум нос.
Уэрэдусыныр къызэхъулIэ хъуа Аслъэн, дамэ къытекIауэ, а Iуэхугъуэм пэрыт зэпытт. Училищэм щиIэ студент ансамблым уэрэдхэр яхуитх хъуащ. ЦIыхубэ ансамблым ядэлажьэурэ, Даурыр щыгъуазэ хъуащ Ищхъэрэ Кавказым щыпсэу лъэпкъхэм я макъамэ IуэрыIуатэми. А щIэныгъэр Аслъэн Iэзагъ хэлъу и творческэ Iэда-къэщIэкIхэм къыщегъэсэбэп. Макъамэ итххэм Кавказым и бынхэм я теплъэ зэхуэмыдэр, я бзэр хэплъагъуэ хуэдэт.
Макъамэ училищэр 1963 гъэм къиуха нэужь, Даур Аслъэн Мэзкуу къалэм дэт, Чайковский Пётр и цIэр зезыхьэ къэрал консерваторием щIотIысхьэж, абдеж абы и зэчийр хуеунэтI композитор, дирижёр IэщIагъэхэм. Аслъэн гъэсакIуэ хуохъу Фере В., Нейгауза Г., Растропович М., Раков Н., Агафонников В., Холопов Ю. сымэ, нэгъуэщIхэри.
Мэзкуу деж консерваторием щеджэхункIэ, Даур Аслъэн и композитор зэчийм зригъэужьурэ къекIуэкIащ. Абы и Iэдакъэ къыщIэкIащ вокальнэ, инструментальнэ тхыгъэ зэхуэмыдэхэр. Лъэпкъым къигъэщIа уэрэд куэдми псэщIэ яхилъхьэжащ.
Даур Аслъэн и зэчийм и куууагъыр нэхъ IупщIу цIыхухэм зыхащIауэ щытащ «Пять горских песен» циклыр дунейм къытехьа нэужь. Абы хыхьауэ щытащ адыгэ, осетин, куржы, нэгъуэщI лъэпкъхэми я уэрэдхэр. Даурым и циклыр хагъыхьауэ щытащ Мэзкуу Къэрал хорым и репертуарым. ИкIи зэры-Союзу къызэщIэзыубыдэ, композитор ныбжьыщIэхэм яхуэгъэза зэхьэзэхуэм деж Аслъэн ещанэ увыпIэр къыхуагъэфащэ.
А зэхьэзэхуэм зыкъыщигъэлъэгъуа нэужь, иджыри студенту, Даур Аслъэн хагъыхьауэ щытащ СССР-м и композиторхэм я Союзым.
Мэзкуу консерваториер къиуха нэужь, Аслъэн и щIыналъэм къигъэзэжащ. ИкIи 1970 гъэм ар Черкесск къалэм дэт музыкальнэ училищэм и унафэщI ящI. А гъэ дыдэм Аслъэн зэрегъэпэщ лъэпкъхэм я симфоническэ оркестрыр.
Даур Аслъэн и цIэр зыгъэIуа тхыгъэхэм ящыщщ «Карачаево-Черкесия моя» кантатэр, «Черкесские напевы», «Концертная лезгинка», «Пять горских песен для хора» IэдакъэщIэкIхэр.
1970 гъэхэр – Даур Аслъэн и творчествэм и фIыгъуэ пIалъэ дахэщ. А зэманым къриубыдэу абы етх симфоническэ, вокальнэ, инструментальнэ, нэгъуэщI тхыгъэхэр. Ахэр адыгэ лъэпкъым и макъамэ щэнхабзэм «дыщэ пхъуантэу» къыхэнащ.
Псом хуэмыдэу, Аслъэн нэхъыбэ гулъытэ хуищIт къызыхэкIа лъэпкъым и щэнхабзэм. Апхуэдэу, Даурым къигъэщIахэм ящыщщ «Адыги» япэ симфониер, «Черкесская рапсодия», «Адыгейская праздничная увертюра», «Адыгские девичьи песни», «Аульные песни» кантатэр, нэгъуэщIхэри. Иужьрей кантатэм и зы Iыхьэхэм ящыщщ «Дорога на Истамбул» жыхуиIэр. Абы хуабжьу къаруушхуэ хэлъу гъэпсащ, цIыху едаIуэхэм я псэм дыхьэн хузэфIокI. А Iыхьэм къеIуатэ адыгэ лъэпкъым и тхыдэм щыщ гуауэр — залымыгъэкIэ Хэкум зэрырахуауэ щытар. Макъамэм къыхощ адыгэ цIыху мин бжыгъэм я нэпсхэр, я гуIэ джэ макъыр… «Дорога на Истамбул» Iыхьэр илъэсищэ зауэм, хэкуикIыным хэкIуэда адыгэхэм я фэеплъщ.
Даур Аслъэн лъэкIащ адыгэ лъэпкъым и композитор-уэрэдус нэхъ цIэрыIуэ, нэхъ вагъуэ лыдхэм ящыщ зы хъун. ПIалъэ текIами, Аслъэн и уэрэдхэр ноби цIыхухэм ягу ирохь, яфIэгъэщIэгъуэнщ. Апхуэдэщ «Адыгэ нэмыс», «Са-ратинэ», «Увези ты меня при луне», «Когда узнаешь ты» уэрэдхэр, нэгъуэщIхэри.
Даур Аслъэн и зэчийм къыдэкIуащ фIыщIэ зэхуэ-мыдэхэри. Апхуэдэу, Даур Аслъэн РСФСР-м гъуазджэ-хэмкIэ ЩIыхь зиIэ и IуэхущIакIуэщ, Къэбэрдей-Балъкъэрым, Къэрэшей-Черкесым я цIыхубэ артистщ, Абхъаз АССР-м гъуазджэхэмкIэ щIыхь зиIэ и IуэхущIакIуэщ. 1990 гъэм Даурым къыхуагъэфэщауэ щытащ Къэрал саугъэтым и лауреат фIэщыгъэцIэри.
Аслъэн Iуэхугъуэшхуэу илэжьат УФ-м и композиторхэм я Союзым и къудамэ КъЧР-м деж къызэригъэпэщауэ, симфоническэ оркестр ди хэгъуэгум щызэхишауэ зэрыщытар. Ауэ, жагъуэ зэрыхъущи, гур къэувыIэмэ, Iэпкълъэпкъыр зэрызэфIэлIэм хуэдэу, Союзри, оркестрри зэбгырылъэлъыжащ.
Къыхэгъэщыпхъэщ ноби мызэ-мытIэу Даур Аслъэн и IэдакъэщIэкIхэм дазэрыхуэзэр. Апхуэдэу, Аслъэн и тхыгъэщ Къэрэшей-Черкесым, Дунейпсо Адыгэ Хасэм я гимнхэм щIэт макъамэхэр.
Композиторым и иужьрей илъэсхэр Налшык къалэм щигъэкIуауэ щытащ. 1999 гъэм Аслъэн дунейм ехыжа нэужь, Черкесск къалэм дэт училищэм деж Даурым и фэеплъ сын ягъэуващ, еджапIэми композиторым и цIэр фIащащ.
Даур Аслъэн и макъамэхэм цIыхупсэм лъагъуэ пхырашыфу щIыщытам, ноби апхуэдэ къару щIаIэм и щхьэусыгъуэщ, абыхэм лъэпкъым и псэр IупщIу зэрахэтыр.
ГЪУКIЭКЪУЛ Иринэ