Роспотребнадзорым и Iэтащхьэ Поповэ Аннэ Iэпэ щIидзащ емынэ узыр къэмыгъэхъуным хуэунэтIа Iэмал лейхэм ятеухуа унафэм. 2022 гъэм апхуэдэ хъыбарыр хьэдэгъуэдахэщ, ауэ тхылъым зэрыщыжыIамкIэ, шынагъуэ щыIэщ емынэ узыр къэхъеижынкIэ икIи ар эпидемиологие и лъэныкъуэкIэ зэтемыгъэпсыхьа къэралхэм кърашынкIэ.
Емынэ узыр сыт лажьэ?
Емынэ узыр – бактериехэм къахэкI лажьэщ. Ар хуолъэ шэрыпI (млекопитающие) псэущхьэ цIыкIухэмрэ абыхэм ятешхыкI бжьыдзэхэмрэ. Зэрыхабзэщи, емынэ узыр цIыхум хуокIуэ ар зезыхьэ бжьыдзэхэр къедзакъэмэ. Ауэ емынэ узым и бактериехэр тхьэмбылым кIуэмэ, бубоннэ емынэ узыр (бубонная чума) тхьэмбыл узым хуокIуэж. Ар узым и къэкIуэкIэ нэхъ шынагъуэщ икIи ар цIыхухэм зэхуагъакIуэ жьы – Iупс гъуэгумкIэ (воздушно-капельным путем).
Емынэ узым медицинэр иджыри текIуакъэ?
Хьэуэ. Узыншагъэр хъумэным пылъ Дунейпсо организацэм (ВОЗ) къызэригъэлъагъуэмкIэ, 2010-2015 гъэхэм емынэ узыр къайуэлIащ цIыху 3248-м, абыхэм ящыщу 584-р къелакъым. Эндемичнэу (узыр нэхъ здэщыIэу) къалъытэ Конго Демократ Республикэр, Мадагаскарымрэ Перумрэ.
Урысей Федерацэми иIэщ емынэ узыр къыздэхъей эндемичнэ хэгъуэгухэр. Ар Чынтымрэ (Китай) Монголиемрэ я къэрал гъунапкъэм екIуалIэ ипщэ Сыбыр щIыналъэхэращ.
Монголием, КъэралкIуэцI Монголием (Внутренняя Монголия), Чынтым и провинцэ гуэрхэм щыпсэу цIыхухэр ялъоIэс, уеблэмэ абыхэм яшх дзыгъуэ лIэужьыгъуэхэр. Иммунолог дохутырхэм зэралъытэмкIэ, абыхэм емынэ уз къахэкIынкIэ зы хуэIуакъым, икIи апхуэдэу куэдрэ мэхъу. Уз зэрыцIалэр нэIэм щIагъэтын папщIэ, кIэлъыплъыпхъэщ дзыгъуэхэр куэд мыхъуным, узыр къызэуэлIа цIыхухэр икIэщIыпIэкIэ лъэныкъуэ егъэзыным. Урысей Федерацэми къыщохъу емынэ узыр цIыхухэм къайуэлIэнкIэ шынагъуэ къыщыкъуэкI.
Емынэ узыр къызэуэлIахэм сыт зыдагъуэр?
Емынэ узыр къызэуэлIа цIыхур бактериехэр къыщраш лъэхъэнэр (инкубационный период) – 1 махуэм къыщегъэжьауэ махуи 7-м нэс текIамэ, щIыIэ техьэгъуэм еубыд (лихорадочное состояние). Сымаджэм и температурэм зыкъеIэт, и щхьэр, и Iэпкълъэпкъыр мэуз, къарууншэ мэхъу, и гур къокIуэ, къожь.
— Бубоннэ емынэ узыр къызэфыкI сымаджэм и лимфатическэ узелхэр къобэг, —етх узыншагъэр хъумэным и Дунейпсо Организацэм. — Тхьэмбылым еуа узыгъуэм и къэкIуэкIэхэр нэрылъагъу мэхъу сыхьэт 24-рэ нэхъыбэ темыкI щIыкIэ. ЦIыхум жьы имыгъуэту къонэ, ар мапсчэ, лъы зыхэлъ Iупс бзаджэ къыщыжьэдэкIи щыIэу.
Мыхьэнэшхуэ иIэщ уз зэрыцIалэм и чэзум гу лъыптэным. Емынэ узыр ямыгъэхъужмэ, сымаджэр щIэх дыдэ егъалIэ, дагъуэхэр нэрылъагъу зэрыхъурэ сыхьэт 18-24-рэ нэхъ темыкIауи.
Сымаджэ умыхъун щхьэкIэ сыт пщIэн хуейр?
Шынагъуэншагъэ Iэмалхэр къызэрыкIуэ дыдэщ. Емынэ узыр фи хэгъуэгум къыщыхъеяуэ зэхэфха нэужь, метритI нэхъ гъунэгъуу фемыкIуалIэ псчэ цIыхухэм, Iэмал зэриIэкIэ фымыкIуэ цIыху куэду здызэхуэс щIыпIэхэм. Коронавирусым ехьэлIауэ къыджаIэу щыта дыдэхэращ. Бубоннэ емынэ уз къывэумыуэлIэн щхьэкIэ, псэущхьэ лIахэм фемыIусэ, емынэ узыр здэятэ щIыпIэхэм фыщыщыIэм деж къэвгъэсэбэп гъудэ-бадзэхэр, бжьыдзэхэр зэрыIуагъэщтыкI пкъыгъуэхэр.